Choć najczęściej w odniesieniu do próchnicy słyszy się, że jest to choroba spowodowana przez nadmiar cukru w diecie, trzeba wziąć pod uwagę, że nie sam cukier jest zaangażowany w niszczenie szkliwa zębów i powstawanie ubytków. Próchnica zębów jest chorobą o wieloczynnikowym charakterze. Zaznacza się tutaj zarówno udział gospodarza, substratu, bakterii, jak i czasu.

Udział gospodarza w złożonym procesie prowadzącym do powstania zmian próchnicowych wiąże się z obecnością drobnoustrojów żyjących w jamie ustnej, diety, a także samych zębów i śliny. Bakterie bytujące w jamie ustnej, które fermentują węglowodany, pozyskują z tego procesu energię potrzebną do życia. Końcowym produktem przemiany glukozy, która jest ostatecznym węglowodanem przekazywanym na łańcuchy produkcji energii w komórce, są m.in. kwasy. One właśnie niszczą szkliwo. Najczęściej metabolizowana jest sacharoza, którą łatwo rozłożyć do glukozy.

Warto pamiętać, że bakterie, które zasiedlają jamę ustną i mogą powodować powstanie płytki nazębnej i biofilmu na śluzówce jamy ustnej, to zarówno szczepy korzystne dla zdrowia jamy ustnej, jak i te, które ostatecznie niszczą zęby. W płytce nazębnej znajdują się bakterie kwasotwórcze, a najważniejsze z zaangażowanych w powstawanie próchnicy, to Streptococcus mutans.

Rola śliny nadal jest niedoceniana, tymczasem to wydzielina, która może osłabić aktywność bakterii próchnicotwórczych i powstawanie próchnicy. Zawiera ona bowiem dość spore ilości jonów wapnia i fosforu, które są podstawowymi składnikami budującymi pryzmaty szkliwne, dzięki czemu uczestniczy w remineralizacji szkliwa. Działa również jako bufor, ponieważ neutralizuje kwasy powstające w płytce nazębnej, a także mechanicznie, gdyż omywa struktury jamy ustnej z resztek organicznych.