„TU NIE BOLI”, czyli w poszukiwaniu idealnego dentysty

dr n. med. Agnieszka Pacyk

Adiunkt w Zakładzie Stomatologii Ogólnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Jeremy Bentham rozpoczął Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa (1781) słynnym zdaniem: „Natura oddała rodzaj ludzki we władanie dwóm udzielnym władcom: przykrości i przyjemności”. Uparcie dążąc do intensyfikacji doznań hedonistycznych, uciekamy od tego co przykre, uciążliwe, nieprzyjemne, trudne, a nade wszystko bolesne.

Ból…

Jest zjawiskiem skomplikowanym, wielowymiarowym i wbrew pozorom jeszcze do końca niewyjaśnionym. Obecnie potrafimy oceniać ból w wymiarze sensorycznym, czyli badamy, jaka jest jego siła. Ale dopiero sfera emocjonalna definiuje jak bardzo jest to uczucie nieprzyjemne. Co więcej niektórzy naukowcy uwzględniają też trzeci wymiar określany jako pragnienie ulgi.

 Ból jest na tyle uniwersalnym oraz ważnym doświadczeniem w życiu każdego człowieka, że znajduje od-zwierciedlenie w języku. W polskiej wersji kwestionariusza bólu Melzacka, który jest wykorzystywany do klinicznej ewaluacji jak dana osoba ocenia ból, mamy aż 74 określenia. Współczesna definicja bólu podawana przez International Association for the Study of Pain opisuje ból jako nieprzyjemne doznanie czuciowe i emocjonalne związane z aktualnie występującym lub zagrażającym uszkodzeniem tkanek, lub też doznaniem opisywanym w kategoriach takiego uszkodzenia (International Association for the Study of Pain, IASP Taxonomy 1979, 2008). Na uwagę zasługuje tu uznanie sfery emocjonalnej za istotny czynnik modulujący, a tym samym personalizujący odczuwanie bólu przez człowieka. Doskonale widzimy to zróżnicowanie, konfrontując się co-dziennie z różnymi reakcjami pacjentów w obliczu konieczności poddania się nawet prostym zabiegom stomatologicznym (od strachu, poprzez uogólniony lęk, aż do dentofobii). Powszechnie wiadomo, że doznania bólowe to informacje fundamentalne, warunkujące nasze istnienie, ponieważ pełnią ważną rolę ochronną i de facto empirycznie uczą, jak unikać zagrożeń.

Z drugiej jednak strony jesteśmy osadzeni w kontekście kulturowym, praktycznie eliminującym ze sfery publicznego dyskursu zjawiska starzenia się oraz bólu. Stopniowo więc przestaliśmy akceptować jakikolwiek dyskomfort, wierząc, że to przeszkadza w „prawdziwie szczęśliwym życiu”.

Pacjent …

Współczesny, wyedukowany przez „social media” pacjent jest więc bardzo wymagający w kwestii odczuwa-nia bólu. Nie akceptuje żadnej jego formy, bo wierzy, że wszelkie nieprzyjemne doświadczenia powinny być całkowicie usunięte w dobrze zorganizowanym, czyli tym samym nowoczesnym, gabinecie lekarskim. Taką wizję medycyny umiejętnie kreują przecież producenci środków przeciwbólowych, których to właśnie Polacy powszechnie nadużywają. Ale dentysta, mając do dyspozycji cały arsenał nowoczesnych środków znieczulenia miejscowego oraz często wysublimowany sprzęt w postaci urządzeń do znieczulenia komputerowego, nie może przecież dać 100% gwarancji, że ból się nie pojawi na kolejnym etapie skomplikowanego zabiegu. Taką pewność daje na razie tylko znieczulenie ogólne. Dlatego umiejętności komunikacyjne, a dokładniej jatrosedacja to nowy obszar praktycznej wiedzy, na który kładziony jest szczególny nacisk w kształceniu lekarzy. To, w jaki sposób przekażemy pacjentowi informacje na temat obarczonej ryzykiem bólu terapii, determinuje w znacznym stopniu sukces danego leczenia. Lekarze powinni więc skupiać się nie tylko na łagodzeniu bólu za pomocą środków znieczulenia miejscowego, ale jednocześnie umiejętnie zwiększać pozytywny afekt i minimalizować lęk. Pacjent lękowy to dla dentysty prawdziwe wyzwanie. Określany jest też potocznie mianem pacjenta „trudnego”. Wielu lekarzy w badaniach ankietowych przyznaje, że jest to dla nich najcięższa strona tego zawodu. Pacjent lękowy wymaga bowiem świadomego korzystania z wiedzy i narzędzi, z których korzystają psychologowie, psychoterapeuci czy psychiatrzy. Ignorowanie lęku pacjenta czy jego deprecjonowanie (to nie może Pana tak boleć!) nie zmniejszy przecież poziomu nieprzyjemnych emocji, ale może sprawić, że leki znieczulenia miejscowego nie będą działać w sposób oczekiwany (trudności w znieczulaniu, obniżenie progu drgawkowego). Pamięć bólu, jakiego doświadczył pacjent, jak pisze Daniel Kaheneman, „decyduje, jakie lekcje wyciągnie on z życia”.

Profesor psychologii i laureat nagrody Nobla zauważa w fenomenalnej książce „Pułapki myślenia” jak bardzo nasz umysł jest niekonsekwentny. Pragniemy, żeby ból był krótki, a przyjemność długa. Jednak ewolucja tak ukształtowała pamięć, że przechowujemy informację o najintensywniejszym momencie bólu podczas za-biegu medycznego oraz o doznaniach pod jego koniec. Według Kahenemana lekarz musi więc być świadomy dokonywania wyboru: Jeżeli celem ma być zredukowanie u pacjenta wspomnienia bólu, to zmniejszenie szczytowej intensywności bólu może być ważniejsze od maksymalnego skrócenia czasu trwania za biegu. Z kolei biorąc pod uwagę, że pacjentowi pozostaje lepsze wspomnienie z zabiegu, jeśli ból jest stosunkowo łagodny pod jego koniec, stopniowa ulga może być lepsza od ulgi nagłej. Jeżeli celem ma być zmniejszenie ilości rzeczywiście doznawanego bólu, wskazane może być szybkie prze-prowadzenie za biegu, nawet jeśli miałoby to podnieść szczytową intensywność bólu i pozostawić u pacjenta bardzo przykre wspomnienie. Edukacja pacjentów na temat bólu powinna być stałym elementem praktyki stomatologicznej. Należy tu podkreślić, że strach i lęk to dwa odmienne zjawiska. W przypadku bólu lęk wynika z niepewności, bo pacjent nie wie, czy będzie bolało, jak długo. Edukacja jako istotny element jatrosedacji zmniejsza skłonność do katastrofizowania, czyli bardzo negatywnego myślenia o dolegliwościach, ich konsekwencjach i prognozach. Taki styl myślenia nazywany kolokwialnie czarnowidztwem wpływa bardzo negatywnie na efekty leczenia. Dlatego zmniejszenie poziomu lęku oraz zwiększenie poczucia kontroli wzbudza pozytywny afekt i zwiększa szansę, że pacjent łatwiej podda się znieczuleniu oraz nie będzie unikał wizyt.

Dentysta …

Zawód cieszący się powszechnym prestiżem, zaliczany tym samym do profesji zaufania społecznego, a jed-nak równocześnie wzbudzający automatyczne konotacje związane z cierpieniem, potencjalnym bólem oraz sytuacjami, których na poziomie atawistycznym unikamy (na przykład kontaktu z igłą, wiertłem czy ostrzem skalpela). Taki obraz stomatologa znajduje również odzwierciedlenie w otaczającej nas kulturze masowej. Pamiętamy słowa piosenki Maryli Rodowicz „Dentysta Sadysta”, która humorystycznie pokazała jak bardzo przerażającym lekarzem dla pacjentów jest dentysta. I chociaż od tego momentu minęło już wiele lat, to badania konsekwentnie pokazują, że rzeczywiście pacjenci doceniają profesjonalizm stomatologów, ale jednocześnie wyobrażają sobie dentystę jako osobę, której sprawia przyjemność zadawanie bólu innym ludziom. W jednej ze scen popularnego filmu z 2017 roku „Trzy billboardy za Ebbing, Missouri” pada nawet deklaracja: przecież nikt nie lubi dentystów! Czy można usprawiedliwić takie wyobrażenie na nasz temat? Oczywiście, że nie. Czy powinniśmy starać się zadbać o nowy wizerunek stomatologa w przestrzeni publicznej? Oczywiście, że tak!

Program „TU NIE BOLI” …

Program „Tu nie boli” powstał z inicjatywy i pod patronatem firmy Septodont Polska.Jest przeznaczony dla lekarzy dentystów oraz pacjentów. Jego ideą jest szeroko pojęta edukacja środowiska polskich lekarzy stomatologów w obszarze profesjonalnej kontroli bólu. Kurs „Tu nie boli” to działający od trzech lat element programu dedykowanego profesjonalistom. Pod-czas dwóch intensywnych dni, razem z dr Agnieszką Łykowską -Tarnowską, która jest z wykształcenia stomatologiem, psychologiem oraz psychoterapeutą, dzielimy się z lekarzami aktualną wiedzą na temat znieczulenia miejscowego w stomatologii, analizowaną z różnych perspektyw. Zakres poruszanych zagadnień obejmuje więc aktualizację wiedzy z zakresu farmakologii, instrumentarium oraz technik znieczulania miejscowego. Kursanci uczą się nowych technik na fantomach oraz, co nie-zwykle wartościowe, wymieniają się doświadczeniami z życia zawodowego. Oprócz tego poszerzamy spektrum umiejętności stomatologów o techniki relaksacyjne, które zmniejszają zarówno ból, jak i lęk na fotelu stomatologicznym. Zwracamy uwagę na trening uważności, czyli „mindfulness”, który ma służyć wzmocnieniu efektu przeciwbólowego oraz ćwiczymy konkretne zachowania w relacji dentysta -pacjent w trakcie specjalnie zaaranżowanych scenek. Uczymy jak znieczulić dziecko, jak pomóc kobiecie w ciąży oraz jaką farmakosedację zalecić osobie starszej, która nie śpi w noc przed wizytą. Chciałabym jednocześnie podkreślić jak niezwykle cennym doświadczeniem jest z perspektywy uniwersyteckiego edukatora medycznego mieć możliwość bezpośredniej współpracy ze światowym liderem w produkcji środków znieczulenia miejscowego, który kompleksowo wspiera kształcenie lekarzy i studentów stomatologii w obszarze kontroli bólu. Dla mnie równie ważnym jest fakt, że Septodont angażuje się także w akcje o zasięgu międzynarodowym i ma ambicje przenosić te dobre wzorce do Polski. Są one adresowane do pacjentów i mają na celu kształtowanie prawidłowych zachowań zdrowotnych oraz minimalizację problemu dentofobii, dotyczącej jak pokazu-ją ostatnie badania, już co szóstego pacjenta w krajach europejskich. Septodont Polska postanowił wziąć aktywny udział w edukacji polskich pacjentów, przygotowując specjalną platformę edukacyjną, będącą integralnym elementem programu „Tu nie boli”. Koncepcja sieci gabinetów sygnowanych już rozpoznawalnym w Polsce logo „Tu nie boli” ma kierować pacjentów do lekarzy, którzy zostali przeszkoleni w ramach kursu. Ukończenie szkolenia daje pewność, że ci właśnie dentyści dysponują aktualną wiedzą psychologiczną, farmakologiczną oraz oczywiście umiejętnościami w zakresie technik znieczulenia miejscowego. Mapa certyfikowanych gabinetów oraz ich ogólnokrajowa promocja ułatwi pacjentom poszukiwanie lekarzy, którzy lepiej i sprawniej potrafią sobie poradzić z wy-straszonym dzieckiem czy nerwowym panem „macho”.

Serdecznie zapraszam do spotkania i wzięcia udziału w programie „Tu nie boli”. Nie ma bowiem lepszej rekomendacji niż słowa wymieniane często podczas towarzyskich spotkań: idź do tego gabinetu, Tam Nie Boli!

„TU NIE BOLI” kreuje dobrą reputację i kieruje pacjentów do Twojej praktyki.

Opinie na temat kursu:

Lek. stom. Tomasz Zbożeń, Kielce

Program kursu „Tu nie boli” obejmuje praktycznie każdy aspekt związany z kontrolą bólu w warunkach gabinetu stomatologicznego. Zgłębiane są zarówno aspekty farmakologii i biochemii środków znieczulających, jak również aspekty psychologiczne. Rozbudowana część praktyczna (ćwiczenia na fantomach, przykładowe rozmowy z pacjentami) pozwalają doskonale utrwalić otrzymane informacje. Miałem sceptyczne podejście do kursu o takiej tematyce, natomiast z perspektywy dnia dzisiejszego oceniam go jako zestaw bardzo istotnych informacji. Pomimo 15 lat praktyki zawodowej, kurs pozwolił mi zapewniać jeszcze większy komfort oraz bardziej profesjonalnie redukować stres u moich pacjentów. Polecamy kurs lekarzom dentystom na każdym etapie drogi zawodowej.

Lek. dent. Agnieszka Sieczka, Chocianów

Znieczulenie miejscowe jest gabinetową codziennością, prawie każdy pacjent je dostaje. Wybrałam ten kurs, aby odświeżyć i usystematyzować wiedzę, którą posiadam i to otrzymałam. Zaczęłam stosować Septanest, bo jak zapewnia producent, tłoczki w ampułkach nie zawierają lateksu. Kurs wspominam miło – był poprowadzony profesjonalnie przez kompetentnych prowadzących, w miłej atmosferze i niewielkiej grupie.